‘Houd zelf regie op onafhankelijk toezicht’

Marieke Dekkers en Monica Robijns over toezicht op samenwerkingsverbanden

05-06-2024 00:00:00

De Raad van Toezicht van een samenwerkingsverband (SWV) voor passend onderwijs moet onafhankelijk zijn. Dat staat in een wet die in voorbereiding is. Marieke Dekkers (bestuurder SWV Koers VO) en Monica Robijns (RvT-voorzitter SWV Waterland VO), te gast tijdens het VTOI-NVTK lunchcollege van 23 mei, vinden dat goed bestuur van een SWV nu al onderwerp van gesprek moet zijn.

Het wetsvoorstel onafhankelijk toezicht samenwerkingsverbanden volgt na een motie van GroenLinks-PvdA. Volgens de wet – die nog dit jaar in internetconsultatie gaat – moet onafhankelijk toezicht belangenverstrengeling voorkomen. Nu is de RvT van een SWV vaak (deels) afhankelijk: dat betekent dat de aangesloten schoolbesturen zelf het toezicht op hun SWV vormen. De bestuurders van de afzonderlijke scholen hebben daarmee een dubbele pet op.

Tijdens het lunchcollege belichtten Marieke Dekkers en Monica Robijns de ontwikkeling van de bestuurlijke structuur van een SWV. De samenwerkingsverbanden passend onderwijs (vereniging of stichting) bestaan pas 10 jaar: zij zijn opgericht om de kinderen en jongeren in een regio beter passend onderwijs te kunnen bieden. De bestuurlijke structuur – met een extra laag naast de aangesloten schoolbesturen – is vanaf het begin niet in beton gegoten: welke structuur werkt het beste voor de SWV die we willen zijn?  

In beweging

Volgens Marieke Dekkers – die in 2016 een aanzet schreef tot een Code Goed Bestuur voor Samenwerkingsverbanden passend onderwijs – is goed bestuur van een SWV al vanaf 2014 onderwerp van gesprek. ‘Een SWV is een complexe organisatie, waarin verschillende belangen spelen, zoals van het regulier en speciaal onderwijs. Alles was nieuw in het begin, welke bestuurlijke structuur werkt dan goed? We hebben gaandeweg veel geleerd, ook over risico’s van mogelijke belangenverstrengeling. De sector is in beweging. Dat is een goede zaak.’

De bestuurlijk inrichting is tot nu toe niet in beton gegoten, maar vanaf het begin moest er wel sprake zijn van ‘deugdelijke onafhankelijk toezicht op een SWV’. Volgens Monica Robijns vulden SWV-en dit op verschillende manieren in. Het primair onderwijs loopt voorop op het voortgezet onderwijs. In het PO is 48 procent van het toezicht volledig onafhankelijk, in het VO is dat 12 procent. In het VO heeft driekwart van de samenwerkingsverbanden alleen een onafhankelijk RvT-voorzitter, in het PO is het percentage 18 procent.

De wet die in de maak is, schrijft echter voor dat het toezicht altijd volledig onafhankelijk moet zijn. Robijns, met brede ervaring in de onderwijssector, constateert dat niet alle schoolbesturen in een SWV uit eigen beweging de stap naar onafhankelijk toezicht zetten. ‘We doen ons werk toch goed, wat voegt een bestuurlijke kerstboom, met externen die toezicht houden, toe? Die reacties hoor je ook.’

Wacht niet op de wet

Toch vinden Marieke Dekkers en Monica Robijns het een goede zaak dat elk SWV – tien jaar na de start van de SWV-en passend onderwijs – het goed bestuur nú al samen onder de loep neemt. Welke structuur past goed bij de SWV die we willen zijn, wat werkt in onze situatie in ons werkgebied? ‘Wacht niet op de wet. Houd zelf de regie. Ga nu samen het goede gesprek aan, ook over het onafhankelijk toezicht,’ stellen beiden. ‘De maatschappij vraagt het ook van ons, om de goede dingen te doen voor de jeugd die passend onderwijs nodig heeft.’

Een eerste stap die de RvT al kan zetten: benoem onafhankelijke leden voor de remuneratiecommissie van de RvT (die de bestuurder beoordeelt en beloont). ‘De rollen zijn dan zuiver. Als schoolbestuurders lid van zijn van die commissie moeten zij de bestuurder van de SWV beoordelen die afhankelijk is van diezelfde bestuurders om goed beleid te voeren. Dat schuurt.’

Van elkaar leren

Toezichthouders van een SWV kunnen volgens Marieke Dekkers en Monica Robijns van elkaar leren en dilemma’s delen over de bestuurlijke structuur. De netwerkbijeenkomsten van de VTOI-NVTK over dit thema zijn een mooi vervolg op het lunchcollege, stellen ze. ‘Je kan veel opsteken van collega’s van een SWV die bijvoorbeeld al voor volledig onafhankelijk toezicht heeft gekozen. Welke stappen hebben zij gezet, welke dilemma’s deden zich voor? Daar heb je geen adviesbureau voor nodig. Als je al goed naar elkaar luistert, kom je al heel ver.’

Dat de bestuurlijke structuur te veel tijd en aandacht opeist, terwijl het om kinderen gaat die passend onderwijs nodig hebben, daar kan Marieke Dekkers zich niet in vinden. ‘Zorg voor goed bestuur in alle facetten, dan kan je samen juist meer bereiken. Voor de jeugd om wie het gaat.’

Netwerkbijeenkomst op 25 juni

De VTOI-NVTK organiseert netwerkbijeenkomsten voor toezichthouders van SWV-en om samen het gesprek aan te gaan over onder meer de bestuurlijke structuur, de werkgeversrol en de gevolgen van de eis voor onafhankelijk toezicht in de praktijk. De eerste bijeenkomst is op dinsdag 25 juni (15.00 uur tot 18.00 uur).

Meer informatie en aanmelden

VTOI-NVTK lunchcollege terugkijken?